Grondwateronttrekking als instrument tegen verzilting?

In Nederland wordt grondwateronttrekking doorgaans ingezet voor drinkwaterwinning, industriële toepassingen of tijdelijke bouwprojecten. Toch blijkt dat langdurige onttrekking van zout grondwater soms een onverwacht positief effect kan hebben: het tegengaan van verzilting. Dit principe is uitgewerkt in 2018 in de Master Thesis van Lars Geitenbeek (Deltares/Universiteit Utrecht).

Wanneer zout water wordt onttrokken, ontstaat er ruimte voor inzijging van zoet water. Het onttrokken zoute grondwater wordt vervolgens via een gesloten systeem afgevoerd naar zee. Hierdoor neemt de zoute kwel naar sloten en oppervlaktewater af, waardoor deze minder snel verzilten of brak worden.

Van bijvangst naar strategie?

Voor zover bekend is in Nederland nog nooit een onttrekking uitgevoerd met als primair doel het beperken van verzilting. Toch laten schematische modellen zien dat dit principe perspectief kan bieden. In de traditionele situatie stroomt zout of brak grondwater vanuit de ondergrond de polder in. De poldersloten worden brak/zout en verhogen ook het chloridegehalte in de boezem. Een alternatieve denkwijze is juist buiten de polder, in de zoute ondergrond, water onttrekken. Dit voorkomt/reduceert zout kwelwater de polder instroomt.

Daarnaast zijn er nevenkansen:

• Energieopslag – warmte en koude kunnen worden gewonnen uit het zoute grondwater.

• Zoetwaterproductie – bij brak grondwater kan via omgekeerde osmose zoet water worden teruggewonnen en ergens geïnfiltreerd.

Kosten en baten

Een dergelijk systeem kan aanzienlijke voordelen opleveren voor landbouw en natuur, maar gaat gepaard met hoge kosten. De kernvraag is dan ook of – en op welk moment – de maatschappelijke en economische afweging gunstig genoeg wordt. Zeespiegelstijging kan hierin een doorslaggevende factor zijn: bij toenemende kwel is het wellicht onvermijdelijk om verder te kijken dan het vergroten van gemalen alleen, al was het maar om risico’s op opbarsting en well-vorming te beperken.

Effecten in de omgeving

Rondom de onttrekkingsbron zal de grondwaterstand dalen. De gevolgen daarvan moeten zorgvuldig worden beoordeeld en kunnen uiteenlopen van zetting van de ondergrond tot verdroging. Tegelijkertijd hoeft dit niet uitsluitend negatief uit te pakken: wanneer er relatief veel geschikt zoet water beschikbaar komt en benut wordt voor grondwateraanvulling, kan de situatie zelfs verbeteren (daar waar nodig) ten opzichte van de huidige omstandigheden.

Efficiëntie en neveneffecten

Grondwateronttrekking via bronnen kan in dit licht een alternatief vormen. De efficiëntie van brononttrekking is echter lager, waardoor meer water moet worden onttrokken dan de hoeveelheid kwel die men wil tegengaan. Dit komt doordat de invloedssfeer van de onttrekking zich verplaatst richting de bron van het zoute water (de zee). Dit nadeel kent echter ook een positieve keerzijde: de extra onttrekking creëert in potentie meer ruimte in de ondergrond voor de opslag van zoet water.

Toekomstperspectief

Nederland heeft wereldwijd naam gemaakt met innovatieve polderoplossingen. De vraag is of we in de toekomst ook dit type systemen gaan zien: onttrekkingen die niet alleen functioneel zijn voor industrie of drinkwaterwinning, maar ook bijdragen aan een duurzamer waterbeheer.